In februari - dit jaar zelfs al eens in een lekker lentezonnetje - kwamen meer dan 70 klassen aan boord van de milieuboot voor een verkenning van het Kanaal Gent-Terneuzen. De meeste deelnemers gaan niet ver uit de buurt van het kanaal naar school en moesten dus niet ver reizen voor een super interessant verhaal. Ze leerden het kanaal in al zijn facetten kennen.
We nemen je ter kennismaking even mee naar het Kanaal Gent-Terneuzen!

Gent heeft altijd een verbinding gezocht met de zee en de huidige en ook kortste verbinding is het Kanaal Gent-Terneuzen. Dat kanaal is gegraven in het begin van de 19de eeuw en is sindsdien verschillende keren gemoderniseerd. Het is 32 km lang, waarvan 17 km op Vlaams grondgebied en loopt tot het sluizencomplex in Terneuzen in Nederland, Zeeland. Daar mondt het uit in de Westerschelde die op haar beurt in verbinding staat met de Noordzee.

Uitgraven van het Kanaal Gent-Terneuzen

Een beetje geschiedenis...

In 1823 - toen België nog deel uitmaakte van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden - besliste koning Willem I om de Sassevaart te verlengen naar Terneuzen. Van Sas van Gent naar Terneuzen werd de vaart gegraven doorheen een schorrengebied. In Terneuzen werden twee sluizen gebouwd waardoor er geen getijden zijn op het kanaal. In 1827 voer het eerste zeeschip het kanaal op.

Vanaf 1870 werd het Kanaal Gent-Terneuzen systematisch verdiept en verbreed. Hinderlijke bochten zoals in Langerbrugge, Rieme, Rodenhuize en Zelzate werden weggewerkt. Bij Zelzate werd het kanaal zelfs een stukje verlegd. Verschillende bruggen werden herbouwd. In 1963 zijn in Terneuzen twee nieuwe sluizen gebouwd.

Economie

Het Kanaal Gent-Terneuzen is een economische slagader over de Belgisch-Nederlandse grens heen. Het kanaal is 13,50 m diep en is daarmee toegankelijk voor Panamax-schepen, schepen die nog net door de sluizen van het Panamakanaal kunnen.
Voor de Gentse economie is het kanaal van levensbelang. Het verbindt de haven van de stad met de zee. De Gentse haven is de derde grootste haven van België, na Antwerpen en Zeebrugge en stelt dan ook zeer veel mensen, zowel direct als indirect, te werk.

Ook in Nederland is de kanaalzone de voorbije honderd jaar uitgegroeid tot een belangrijk economisch gebied met de stad Terneuzen als centrum. Dankzij het kanaal is Terneuzen nu een moderne haven- en industriestad met veel werkgelegenheid.

De Haven van Gent

De haven van Gent is een echte bulkhaven. Ze is nl. gespecialiseerd in de aan- en afvoer en opslag van massagoederen, zowel droge (granen, maïs, houtpellets, ijzererts, ...) als vloeibare bulk (biobrandstoffen, petroleumproducten, chemicaliën, sinaasappelsap, ...). Bulkgoederen zijn er goed voor twee derde van de totale goederenoverslag.

De voormalige electriciteitscentrale van Langerbrugge

Zoutman aan het Kluizendok

In de loop der jaren werden in de Gentse haven vijf dokken gebouwd waar veel bedrijvigheid heerst. Binnenschepen en zeeschepen worden er voortdurend geladen en gelost.

Het Grootdok met zijn 3 zijdokken is het oudste dok en dateert van het begin van de 19de eeuw. Galloo Gent recycleert er schroot, waarvan een deel wordt hersmolten bij ArcelorMittal.
Aan de Rigakaai meren jaarlijks ongeveer 200 binnenvaartcruiseschepen af met toeristen uit Duitsland, Zwitserland en zelfs Spanje.

Het Sifferdok is het langste dok in de haven van Gent. Je herkent het aan de verticale silo's van Euro-Silo (graan-opslag). Per jaar komt in dit dok ook circa 650.000 ton sinaasappelsap (zowel concentraat als vers sap) vanuit Brazilië en Florida toe. Het wordt via pijpleidingen onder de kade uit de schepen overgepompt in de koeltanks van Louis Dreyfus en Citrosuco die het fruitsap behandelen en verder verdelen naar de rest van Europa, maar ook naar China.

Tussen het Sifferdok en het volgende dok, het Mercatordok, ligt Volvo Cars Gent. Jaarlijks rollen daar meer dan 225.000 wagens van de band. Naast de autofabriek is er in Oostakker, nabij Gent, ook de vrachtwagenfabriek Volvo Europa Truck.

Het Mercatordok is het kleinste van de vijf dokken. Hier leggen roll-on/roll-offschepen aan. Ze varen bijna dagelijks naar Göteborg (Zweden) en wekelijks naar Brevik (Noorwegen). Op het einde van het dok vind je ook het Europese distributiecentrum voor Honda Europe terug. Hier worden op afgewerkte auto's (ingevoerd uit Japan, China en Groot-Brittannië) accessoires gemonteerd.

Tussen de Moervaart en het Rodenhuizedok liggen verschillende bedrijven naast elkaar die samen biodiesel en bio-ethanol produceren (Cargill, Bioro, Euro-Silo, ...). Deze biobrandstoffencluster - van de aanvoer van de grondstoffen (graan, soja, raapzaad) per zeeschip tot de verwerking en opslag - is één van de grootste in Europa.

Het Kluizendok werd eind 2010 officieel geopend en is het vijfde dok in de haven, meteen ook het eerste op de linkeroever. Aan het Kluizendok is er 400 hectare bedrijventerrein waarvan momenteel een kwart ingenomen is door verschillende bedrijven waaronder Zoutman (grootste zoutterminal in Europa) en Kesteleyn (zand- en grindhandel die ook in het Grootdok actief is). Ook Euro-Silo plant hier een nieuwe, derde graanterminal die in 2014 operationeel kan zijn. Het bedrijf heeft al vestigingen aan het Rodenhuizedok en het Sifferdok.
Langs het Kluizendok grazen elke winter honderden schapen die instaan voor het ecologische beheer van gronden die later nog (bedrijfsmatig) ontwikkeld zullen worden.

De Gentse haven zet in op groene energie

De Gentse haven slaapt nooit, er is constant beweging. En dat vergt veel energie. In de haven is een totaal elektrisch vermogen van zo'n 1 000 MW (MegaWatt) geïnstalleerd. Ongeveer een derde daarvan draait op fossiele brandstoffen, een deel wordt gegenereerd uit de hoogovens voor staalproductie, maar ook de elektriciteitsproductie op basis van verbranding van biomassa, windenergie, zonne-energie en warmtekrachtkoppelingen is bezig aan een langzame opmars.

Het Havenbedrijf Gent werkt al langer samen met Natuurpunt. Zo beheert Natuurpunt een 2,8 hectare groot gebied langs de Oude Moervaartarm op de rechteroever van de haven nabij Sint-Kruis-Winkel. Het ecologisch beheer van de gronden aan het Kluizendok past bovendien in het charter omtrent het samengaan van natuur en havenontwikkeling dat het Havenbedrijf en Natuurpunt in 2006 afsloten.

De bruine kiekendief

Op Nederlands grondgebied

Natuur

Dat het hele kanaal eigenlijk één groot havengebied is, betekent niet dat de natuur er geen kans heeft. Havengebieden zijn eigenlijk ook een beetje natuurgebied. Op de terreinen waar geen activiteit is, zijn zeldzame waarnemingen te doen en door het lozen van warm koelwater vriest het kanaal bv. niet dicht. Hoge concentraties zeldzame watervogels komen er overwinteren. Tellingen wijzen uit dat de Gentse haven zelfs voldoet aan de Europese normen om er een beschermd vogelreservaat van te maken.

Bij de aanleg van havengebied in de Gentse kanaalzone gaat er leefgebied van zeldzame vogelsoorten verloren. Volgens Europese beschermingsvoorschriften moet daarom nieuwe natuur worden gecreëerd in de nabijheid van de Gentse kanaalzone. Buiten de haven zal er 189 ha gerealiseerd worden. Een kleinere oppervlakte van 16 ha natuur kan binnen de haven heringericht worden. Daar streeft men naar een samenhangend geheel van open water met zandige eilanden, rietmoeras, grasland, heldere waterlopen. Hopelijk zullen water- en moerasvogels als geoorde fuut, bruine kiekendief, blauwborst, oeverzwaluw, ijsvogel, kleine plevier en zwartkopmeeuw er opnieuw verschijnen.

Havenbedrijf Gent voert een milieubeleid dat bestaat uit het tegenhouden van stof door het overdekken van transportbanden, het besproeien van kolen, het aanplanten van bomen en de aanleg van milieubermen. Enkele van deze maatregelen, o.a. de sproeisystemen, zijn zichtbaar vanaf het water. Ondanks deze maatregelen werd de Europese norm voor fijn stof in 2013 overschreden.

Op Nederlands grondgebied is de natuur naast de economische bedrijvigheid opvallender aanwezig dan in Vlaanderen. Enerzijds is er het lieflijke landschap aan de randen van de kanaalzone. Anderzijds sieren oude kreken, schorren en slikken en langgerekte dijken met knotwilgen de streek.

... en recreatie

In de oude kanaalarm van Langerbrugge, waar de Nieuwe Kale in het kanaal uitmondt, is er een jachthaven en zijn er verschillende watersportverenigingen gevestigd. De oude arm is ook een vispaaiplaats en op de oevers tref je bijzondere oevervegetatie aan.
Nog jachthavens zijn er in Zelzate - ook hier in een oude kanaalarm - en in Mendonk, op de linkeroever van de Moervaart, wel niet onmiddellijk zichtbaar van op het kanaal.
Het voormalige tolkantoor in Zelzate, op de grens met het Nederlandse Sas van Gent, huisvest nu een Bed & Breakfast-hotel.

De biomassacentrale van Rodenhuize

ArcelorMittal

Het waterproductiecentrum van Kluizen

Water, water en nog 'ns water...

Koel- , proces- en afvalwater
De biomassacentrale Rodenhuize gebruikt oppervlaktewater als koelwater. Verschillende andere bedrijven gebruiken oppervlaktewater als proceswater.
Zo capteert Stora Enso water uit de Nieuwe Kale voor zijn papierproductie. Na het productieproces wordt het water gezuiverd in de afvalwaterzuivering en geloosd in de zijarm van het kanaal.
ArcelorMittal is, samen met andere ijzer- en staalproducenten, de hoogste waterverbruiker, vnl. van oppervlaktewater dat ze capteren uit het Kanaal Gent-Terneuzen. Zij hebben een biologische waterzuiveringsinstallatie en lozen het gezuiverde afvalwater in het kanaal.

Waterkwaliteit
Het Kanaal Gent-Terneuzen heeft een matige tot slechte biologische waterkwaliteit. Dat is ook zo voor de Ringvaart en een deel van de Moervaart waarmee het in verbinding staat.
In het kanaal is er ook een probleem van verzilting. Door het schutten van schepen in het sluizencomplex van Terneuzen stroomt zeewater het kanaal in. In de loop der jaren rukt de verzilting steeds verder richting Gent op. De verzilting stelt problemen voor het gebruik van het kanaalwater voor industriële doeleinden.

Drinkwater
Vanuit het waterproductiecentrum in Kluizen (net achter het Kluizendok) levert De Watergroep drinkwater aan een groot deel van Noord-Oost-Vlaanderen, van het Meetjesland tot het Waasland. Het drinkwater wordt er geproduceerd uit oppervlaktewater dat afkomstig is uit o.a. de Oude Kale, de Meirebeek en de Poekebeek en opgespaard wordt in het waterspaarbekken. Het productiecentrum van Kluizen kan tot 60 miljoen liter drinkwater per dag produceren.

Waterafvoer
Het Kanaal Gent-Terneuzen vervult een belangrijke rol in de waterafvoer vanuit de Boven-Schelde en de Leie. Bij piekdebieten wordt dit water dat toekomt in de Ringvaart voornamelijk verdeeld over de Zeeschelde en het Kanaal Gent-Terneuzen. Afhankelijk van het tij op de Zeeschelde moet soms meer water via het kanaal worden afgevoerd. Als het water in Terneuzen niet voldoende vlug kan worden afgevoerd, kan het kanaalpeil stijgen met problemen van wateroverlast op o.a. de Moervaart.

Het sluizencomplex bij Terneuzen

Een blik op de toekomst

Het sluizencomplex bij Terneuzen is dé toegangspoort tot de havens van Terneuzen en Gent en zorgt voor een scheepvaartverbinding tussen Nederland, België en Frankrijk. Het sluizencomplex van Terneuzen vormt een knelpunt voor de vele binnenvaart- en zeeschepen die van en naar de haven van Gent varen. Om de toegankelijkheid te verbeteren besloten Vlaanderen en Nederland om een nieuwe zeesluis te bouwen. Het bijzondere aan dit project is dat voor het eerst een akkoord werd bereikt tussen Gent en Terneuzen, tussen Vlaanderen en Zeeland, om als één regio dit project te verdedigen. In die zin is dit project wel historisch. De verwachting is dat de bouw kan plaatsvinden tussen 2017 en 2021, afhankelijk van een politiek akkoord.

Het Kanaal Gent-Terneuzen maakt ook deel uit van de Europese binnenvaartproject Seine-Schelde, dat als doel heeft een vlotte binnenvaartas voor schepen met een capaciteit van 4.400 ton te creëren tussen Parijs en het Scheldebekken, dus ook tussen Gent en de provincie Zeeland.